چالشی پر دردسر به نام «بیماری ناشی از اینترنت»

اعتیاد به اینترنت، اختلاف ناشی از استفاده بیش از حد ازفضای مجازی یا استفاده نامعقول و بیمارگونه از اینترنت، همگی عبارت هایی هستند که برای توصیف یکی از بیماری های نوین ناشی از اینترنت به کار می روند.

در خصوص نقض حریم خصوصی کودکان در فضای مجازی باید به این نکته اشاره نماییم که دیتا و اطلاعات کودکان به راحتی می تواند توسط آن ها در شبکه های اجتماعی و ... انتشار داده شود، بدون آنکه خود آنها به آثار این نشر و انتشار اطلاعات شخصی شان واقف باشند.

دومین مبحث و چالشی که در موضوع حقوق کودکان در فضای مجازی اشاره شد، موضوع بازی های اینترنتی است. موضوعی فراگیر که بدون تردید بخش قابل توجهی از کودکان و نوجوانان امروزی درگیر آنها هستند. بازی های اینترنتی می تواند نقش بسیار موثری در تربیت و رشد ذهنی و فکری کودکان ایجاد نماید و اگر این بازی ها استاندارهای لازم را رعایت نکنند، بدون تردید باید آنها را از مهمترین دلایل در هنجار شکنی جوانان آینده بدانیم.

اصلی ترین موضوع حقوق کودک در فضای مجازی، سوء استفاده ذهنی و جنسی از کودکان در فضای سایبر می باشد. موضوعی که با توجه به اهمیت آن، در کشورهای مختلفی نظیر ایالات متحده آمریکا، آلمان، انگلستان، ایرلند و ...، قوانین متعددی در مورد آن وضع گردیده است. در سال های اخیر پدیده سوء استفاده جنسی از کودکان در فضای مجازی به عنوان یک نگرانی جدی در جامعه بین المللی مطرح گردیده است.

 

    فضای مجازی برای توسعه: نقش تحول یافته دولت ها، از تنظیم مقررات به توانمندسازی برای توسعه فراگیر و پایدار مبتنی بر تکنولوژی

    فضای مجازی برای فراگیری دیجیتال: پل زدن برای رفع شکاف دیجیتال، توانمندسازی به واسطه همه گیری مبتنی بر تکنولوژی

    فضای مجازی برای امنیت: هدایت همکاری های جهانی و مشارکت هایی که برای تضمین یک فضای مجازی امن و ایمن، لازم است.

    فضای مجازی برای دیپلماسی: دیپلماسی در عصر دیجیتال

برخی از این رفتارها در قالب هجوم به صفحات شخصی افراد و چهره‌های هنری، ورزشی و سیاسی بروز و ظهور یافته است. به نظر می‌رسد عالمان علوم اجتماعی و انسانی برای فهم (دقیقاً چه اتفاقی افتاده است؟)، تحلیل (چرا اتفاق افتاده است؟) و نهایتاً مواجهه فعالانه و خردمندانه (چه باید کرد؟) با این پدیده در فضای مجازی ایرانی باید به‌دقت درباره نکات و پرسش‌های ذیل بیاندیشند:

شاید دامن‌زدن به مباحثی چون «سواد فضای مجازی» و «اخلاق فضای مجازی» بتواند تا حدودی از بحرانی‌شدن این رویداد تا اندازه‌ای بکاهد اما راه‌حلها نباید تنها در سطوح منحصر شود.

در مواجهه با این رویداد نباید صزفاً رویکردی منفی داشت. شاید ظرفیت‌های مثبتی نیز در بطن آن وجود داشته باشد. برای مثال، شاید بتوان با هدایت هوشمندانه این رفتارهای نامتعارف از آنها در جهت اهداف خاص فرهنگی، اجتماعی و سیاسی جمهوری اسلامی ایران در عرصه بین‌الملل استفاده کرد.

**علل گرایش نوجوانان به اینترنت

علل جذب و گرایش نوجوانان به اینترنت را می‌توان به شرح زیر بیان کرد:

1- قابلیت‌های جذاب اینترنت: ویژگی‌های جذاب اینترنت برای نوجوانان عبارتند از:

الف) وب سایت‌ها: که مجموعه‌ای از اطلاعات، سرگرمی و تعامل در یک مکان منحصر به فرد را در اختیار کاربران قرار می‌دهد، ب) موتور‌های جست و جو: موتور‌های جست و جو از منابع وب هستند که می‌توانیم از آن‌ها برای جست و جو درباره تمام مسایل و موضوعات مورد نظر استفاده کرد.

ج ) گپ خانه‌ها: سایت‌های خاصی‌ هستند که اجازه می‌دهند نوجوانان و جوانان مکالمه‌های آنی داشته باشند، اتاق‌های گفت و گو، معمولا بر حسب موضوع یا هدف گفت و گو کننده تقسیم شده اند، د ) ارسال پیام‌های آنی: نرم‌افزار‌هایی که به طور عمده نوجوانان را آن برای ارسال پیام‌های آنی به کسانی که دارای همان نرم افزارند، استفاده می‌کنند.

2- پر کردن اوقات فراغت: یکی از علل مصرف بالای اینترنت در میان نوجوانان و جوانان، پر کردن اوقات فراغت است ؛ زیرا امکانات ورزشی یا تفریحی به اندازه کافی در اختیار آنان قرار ندارد. اکثر خانواده‌ها نیز از این امر استقبال می‌کنند که نوجوانان در خانه و در کنار آن‌ها با یک کامپیوتر و اشغال خط تلفن سرگرم باشند، غافل از این که در صورت استفاده نامناسب از اینترنت، آثار منفی و مخرب آن به مراتب بیش تر از بسیاری از سرگرمی‌های دیگر است.

3- فرار از خود و ناکامی‌های زندگی: اینترنت برای بسیاری از نوجوانان و جوانان پناهگاهی است که از مشکلات، دردها و رنج‌های خود به آن روی می‌آورند و به عنوان یک مامن و ابزار سرگرم‌کننده به آن نگاه می‌کنند.

4- عدم شکل گیری هویت مطلوب در نوجوانان، وجود شکاف‌های اجتماعی، شکاف بین نسل‌ها و نیز از هم پاشیدگی تعاملات بین والدین و فرزندان، از دیگر علل گرایش نوجوانان به استفاده از اینترنت می‌تواند باشد.

**پیامد‌های ناشی از آسیب‌های اینترنتی

1- از بین رفتن قبح روابط غیراخلاقی در بین نوجوانان و جوانان. زیرا وقتی آن‌ها در اینترنت شاهد روابط صریح جنسی باشند و قبح چنین روابطی از بین برود، سطوح نازل‌تر این روابط را مهم تلقی نمی‌کنند و نسبت به آن‌ها بی‌تفاوت می‌شوند.

2- ترویج فرهنگ غربی و عناصر فرهنگی نادرست در جامعه از طریق اینترنت، ارزش یا ارزش‌هایی از فرهنگ‌های دیگر وارد فرهنگ جامعه ما می‌شود که با سایر عناصر فرهنگی ما سنخیتی ندارد و نوعی جا‌به‌جایی فرهنگی صورت می‌گیرد.

3- تغییر و دگرگونی ارزش‌ها و هنجار‌های جامعه و 4- افزایش کج‌روی‌ها و انحرافات اجتماعی

**نتیجه‌گیری: افرادی که می‌خواهند با ادای جملات عاطفی و فریبنده روابطی مخرب، با هدف مورد نظر خود، برقرار کنند، برخورد‌های قاطعانه داشته باشند یا بتوانند فورا ارتباط خود را با آن‌ها قطع کنند.

باید به فرزندان فهماند که در هر صورت این امکان وجود دارد که با موضوعات ناشایست، به ویژه مسائل جنسی مربوط به بزرگسالان، مواجه شوند.

فرزندان باید بدانند که می‌توانند به طور مثال، برای ثبت نام در یک کلاس، اطلاعات شخصی خود، نظیر نام و نشانی را در یک وب سایت ثبت کنند، ولیکن حق ندارند این اطلاعات را در محیط گپ در اختیار یک غریبه قرار دهند. باید به فرزندان گفته شود که قبل از ثبت مشخصات در یک سایت از والدین خود اجازه بگیرند.

مهم ترین آسیب های اینترنت عبارت اند از:

 

1-آسیب های فکری

امروزه دنیای رایانه، هویت یابی و هویت جویی نسل جوان و نوجوان را در ابعاد فکری و اخلاقی تحت تأثیر قرار داده، تا جایی که آسیب های اجتماعی رابطه ای تنگاتنگ با مقوله ی فن آوری اطلاعات، انفجار اطلاعات و جهانی شدن پیدا کرده است. رایانه موجب بروز پدیده ای جدید با عنوان «اعتیادهای نو و مدرن» شده و بدین وسیله سبب افزایش آسیب های اجتماعی گردیده است. استفاده ی خارج از حد متعارف از اینترنت، موجب ایجاد وابستگی شدید روانی و فکری می شود، به طوری که بعضی از کاربران به یک فضای غیر واقعی پناه برده، در آن جا زندگی می کنند.(1)

با ورود اینترنت و رایانه به درون خانواده ها، بین والدین و فرزندان جدایی فکری، عاطفی و فیزیکی رخ می دهد. نتیجه ی تحقیقات نشان می دهد که درصد بالایی از نوجوانان و جوانان از اینترنت برای فعالیت های بیهوده ای نظیر: دوست یابی، بازی و صحبت با یک دیگر استفاده می کنند. محیط جذاب و به ظاهر صمیمانه ی سایت های اینترنتی سبب می شود که کاربر بدون آن که گذر زمان را حس کند در آن ها فعالیت داشته باشد.

از طرفی، نوجوان که پشت میز رایانه و اینترنت نشسته است برنامه های سایت را لذت بخش تر از سخنان پدر و مادر می داند و در نتیجه، در ارتباطات، رفتار و زندگی اجتماعی او اختلال ایجاد می شود.

 

2-آسیب های اجتماعی- فرهنگی

در سال 1955 میلادی روان پزشکی به نام «گلد برگ» اعتیاد جدیدی به نام اعتیاد به اینترنت را کشف کرد. این اعتیاد به سرعت رو به گسترش است و هر روز افراد جدیدی را به کام خود می کشد. گاه مشاهده می شود که افراد یا فرزندان ما چنان در اتاق های گفت و گو غرق می شوند که حتی زمان صرف ناهار یا شام را به فراموشی می سپارند. این ها علائمی شبیه الکلی ها یا معتادان به مواد مخدر دارند.بسیاری از آن ها از بی خوابی رنج می برند، خسته اند و روابطشان با اطرافیان و جامعه به حداقل رسیده است و بیشتر حالت عصبی دارند. کم رنگ شدن و از بین رفتن رابطه ی عاطفی کاربر با اعضای خانواده و تبدیل آن به رابطه ای سرد و مسالمت آمیز، از دیگر اثرهای نامطلوب اعتیاد به اینترنت است.

از طرفی، سودجویان از طریق القائات فرهنگی، زمینه را برای گریز فرهنگی کاربران فراهم می کنند و موجب از خود بیگانگی و از دست دادن هویت فرهنگی آنان می شوند.

کودکانی که از بدو زندگی و در دوران کودکی به دلیل کمبود فضاهای تفریحی و آموزشی در جامعه، در منزل با بازی های کامپیوتری مشغول می شوند، به تدریج نوعی انزواطلبی را پیش می گیرند که در نهایت باعث منزوی شدن آنان از اجتماع می شود. حال آن که کودکان در دوران رشد می بایست با هم نوعان و کودکان هم سن خود بازی های دسته جمعی انجام دهند تا ارتباطات اجتماعی را فراگیرند. منزوی شدن کودک و بازی با افرادی که در دنیای واقعی وجود خارجی ندارند، در آینده ممکن است آثار بسیار منفی و نامطلوب در رفتارهای اجتماعی کودک ایجاد کند.

3-آسیب های اخلاقی

حدود 1/5 درصد از مجموع اطلاعات موجود در سایت های اینترنتی، غیر اخلاقی، بیش از 90 درصد از آن ها تجاری و مابقی آن ها با امور علمی، فرهنگی، ورزشی و سایر موضوعات، مرتبط است. این در حالی است که 11 درصد افراد روی زمین با رفتارهای جنسی ناسالم مواجه اند که اصولا ربطی به اینترنت ندارد.

بنابراین، آسیب های ناشی از اینترنت، در مقایسه با شرایط عادی فساد اخلاقی در جامعه، چندین برابر کمتر است، اما آن چه می تواند در اینترنت خطرناک تر تلقی گردد، ارتباطی است که از طریق اتاق های گفت و گو بین افراد مختلف برقرار می شود و در برخی موارد صدمات فراوانی به وجود می آورد. این اتاق های گفت و گو که معمولا با نام های جعلی و مجهول امکان ارتباط در آن وجود دارد، می تواند زمینه های لازم را برای ایجاد برخی از مفاسد اجتماعی به وجود آورد و تقریبا راهی برای جلوگیری از آن وجود ندارد.

به جرأت می توان گفت که خطر اتاق های گفت و گو به مراتب بیشتر از سایت های غیر اخلاقی موجود در اینترنت است، زیرا بی اطلاعی خانواده ها از این موضوع خطرهایی را به آنان تحمیل می کند. از سوی دیگر، از جمله چالش های اساسی گسترش فن آوری ارتباطات در جهان، مخصوصا در کشورهای در حال توسعه، آسیب های فرهنگی و اجتماعی است. قرار گرفتن در معرض فرهنگ های گوناگون، آزادی های زیاد در یک دوره ی زمانی نسبتا کوتاه و امکان دسترسی به اطلاعات غیر اخلاقی گوناگون از طریق اینترنت، برخی از نمونه های این خطرها می باشد.

 

4-آسیب های جسمانی

استفاده بیش از حد از رایانه ، آثار زیر را به دنبال دارد:

الف)تیک ها، فشارهای عصبی، چشم درد، چاقی و انزوای اجتماعی را منجر می شود؛

ب)رکود فعالیت های معده، ایجاد چاقی، عدم جذب چربی ها، افزایش قند خون، کم شدن فعالیت کلی بدن و مشکلات تنفسی را به همراه دارد؛

ج)سبب افتادن سر شانه ها و خارج شدن ستون فقرات از حالت طبیعی می شود؛

د)کودکان و نوجوانان را از یادگیرهای شناختی، جسمانی و اجتماعی باز می دارد.(2)

بازی های کامپیوتری به سبب داشتن صفحات گرافیکی، تنوع رنگ و سرعت زیاد تعویض صفحات، تأثیرات منفی بر روی مغز و اعصاب کودکان می گذارد و از این راه برخی اختلالات را موجب می شود. تأثیرات منفی کامپیوتر بر بدن افراد شامل دردهای شدید کمر، دست، گردن و سر، که به صورت آرتروز ظاهر می شود و گاهی موجب ایجاد کیست معضلی در مچ دست می گردد.

 

منبع: راسخون ( http://rasekhoon.net/article/show/154066/ )

آمارهای به دست آمده، رشد روزافزون استفاده از فضای مجازی در ایران و سایر نقاط جهان را نشان می‌دهد و تقریبا بسیاری از ابعاد زندگی روزمره با فضای مجازی گره خورده است. این رشد که در سه سال اخیر با ارائه ارتباطات باندپهن سیار (نسل سوم و بالاتر) شتاب گرفته است، به حدی است که تصور انجام بسیاری از امور بدون استفاده از فضای مجازی دشوار است.

مزایای استفاده از فضای مجازی بر کسی پوشیده نیست و هر روز نیز این موارد بیشتر می‌شود، اما توجه به مزایای استفاده از فضای مجازی نباید ما را از آسیب‌های آن غافل کند. همان طور که مقام معظم رهبری در 26 آذر سال 1381 در دیدار به اعضای شورای عالی انقلاب فرهنگی فرمودند: «اینترنت یکی از نعم بزرگ الهی است، اما در عین حال یک نقمت بزرگ هم هست؛ یعنی یک چاقوی دو دم و خطرناک».

با توجه به اهمیت موضوع آسیب‌های اجتماعی، پیرو تقسیم کار انجام شده در شورای اجتماعی کشور، هسته‌ای تخصصی با حضور متخصصان امر در مرکز ملی فضای مجازی در سال 1395 تشکیل گردید و طی جلساتی ابعاد موضوع مورد بررسی علمی قرار گرفت.

در یک دسته‌بندی کلی می‌توان سه نوع رابطه بین فضای مجازی و آسیب‌های اجتماعی[1] را برشمرد و بر این مبنا آسیب‌های اجتماعی مشخص شده توسط شورای اجتماعی کشور را نیز دسته‌بندی کرد.