آغاز دوران پسا آمریکای خلیج فارس؛ تاثیر تحول روابط ایران و عربستان بر خاورمیانه

 به گزارش پارسینه، آنگونه که شورای آتلانتیک مدعی است  10 مارس 2023، مقامات ارشد امنیتی ایران و عربستان در پکن دیدار داشتند تا فصل جدیدی را در امور دوجانبه میان خود رقم بزنند. احیای روابط تهران و ریاض، در غیاب حضور فعال ایالات متحده یا اروپا - با  میانجیگری عراق، عمان و چین دستاوردی جدی قلمداد می شود و گویای همان رخدادی است که یکی از دانشمندان علوم سیاسی اماراتی آن را «دوران پسا آمریکای خلیج فارس» توصیف کرد.

نتیجه روابط دیپلماتیک تهران و اعراب

پس از احیای روابط ایران و عربستان، تهران سفارت خود در ریاض را بازگشایی کرد و عربستان سعودی در ژوئن و اوت 2023 عملیات دیپلماتیک خود در تهران را از سر گرفت. سپتامبر 2023، علیرضا عنایتی، به عنوان سفیر جدید ایران در عربستان سعودی در همان روزی وارد ریاض شد که عبدالله العنزی، فرستاده جدید این کشور به ایران، وظایف دیپلماتیک خود را در تهران آغاز کرد. به ادعای ناظران، با توجه به تنش های حاکم بر روابط ایران و عربستان در سال های منتهی به توافق مارس 2023، احیای روابط دیپلماتیک میان تهران و ریاض قابل توجه بود. اولویت تعریف شده در  سیاست خارجی «اول همسایگان» دولت ابراهیم رئیسی با هدف کاهش تأثیر فشار غرب بر تهران از طریق بهبود روابط ایران با کشورهای اطراف تعریف شده است. در این چارچوب، تهران جهت غلبه بر مشکلات با برخی از اعضای شورای همکاری خلیج فارس از جمله امارات متحده عربی (امارات متحده عربی) هم صدا شده است. امارات که سال 2016 برای نشان دادن همبستگی با ریاض، روابط خود با تهران را کاهش داد، سال 2019، به شکلی محتاطانه تعامل دیپلماتیک با ایران را برگزید، زیرا «مقاومت حداکثری» ایران در برابر سیاست فشار حداکثری واشنگتن، امارات متحده عربی را در سواحل امارات آسیب پذیر کرد. ابوظبی در سال 2022، پس از تاکید بر این مقوله که تحقق صلح و امنیت درازمدت در خلیج فارس مستلزم گفت وگو و رایزنی است، روابط رسمی دو کشور را احیا کرد.

چرا ریاض بی نیاز از تهران نیست

به باور ناظران بهبود روابط ایران با کشورهای شورای همکاری خلیج فارس - به ویژه عربستان سعودی - می تواند به ایران کمک کند.علاوه بر این، کاهش تنش ها با ایران به عربستان سعودی فرصتی برای دستیابی به ثبات خواهد داد، گزاره ای که برای این پادشاهی جهت رسیدن به اهداف توسعه داخلی اش با اهمیت است. چشم انداز 2030، طرح بزرگ عربستان سعودی برای تنوع اقتصادی به دور از نفت، مستلزم سطوح عظیم سرمایه گذاری در بخش های مختلف غیرنفتی مانند گردشگری، لجستیک، بنادر، سرگرمی، فرهنگ و دفاع است.تنها پنج هفته پس از احیای روابط میان تهران و ریاض، یکی از مدیران سازمان توسعه تجارت ایران در باب افزایش تجارت دوجانبه به یک میلیارد دلار در کوتاه مدت و دو برابر آن در میان مدت از طریق صادرات عربستان و ایران ابراز خوش بینی کرد. تا آوریل 2023، ایران در طول سه ماه 14 میلیون دلار فولاد به عربستان سعودی صادر کرده است. رهبری عربستان سعودی می‌داند که ایران و محور مقاومت که از حامیان تهران هستند، می‌توانند امنیت ملی پادشاهی را تثبیت کرده و شانس اجرای موفقیت آمیز چشم‌انداز 2030 را تا حد زیادی افزایش دهند.

شراکت در کنار رقابت

طبق گزارش ها، توافق مارس 2023 برای تهران و ریاض امتیازهای زیادی داشت. عربستان از ایران خواست تا به واسطه رایزنی با انصار الله و همزمان با توقف حملات ریاض علیه مواضع این گروه، برای پایان جنگ بی پایان یمن زمینه سازی کند. در مقابل ایران نیز از عربستان سعودی خواست تا به حمایتش از گروه‌های تروریستی در استان سیستان و بلوچستان،جریان های رادیکالی مانند جیش‌العدل، نیروهای جدایی‌طلب عرب در خوزستان و مجاهدین خلق پایان دهد. تا ماه مه 2023، عربستان سعودی روابط دیپلماتیک خود را با دولت سوریه عادی کرد، اقدامی که احتمالاً ماحصل توافق دیپلماتیک با ایران بود.اما آنگونه که گروهی از ناظران مدعی اند، علیرغم توافق مارس 2023، نمی توان انکار کرد که تهران و ریاض به شدت نسبت به یکدیگر تردید دارند. تهران همچنان شراکت عربستان و آمریکا را برنمی تابد. در همین حال، قدرت ایران و افزایش حامیانش در منطقه به یکی از دغدغه های پادشاهی تبدیل شده است. در این چارچوب، تنش زدایی، نه نزدیکی، عصر کنونی روابط ایران و عربستان را توصیف می کند.

آزمون بزرگ تهران و ریاض در جنگ غزه

جنگ غزه که خاورمیانه را در آستانه تهدیدی جدی قرار داده برای روابط ایران و عربستان به سان آزمون است. گروهی می گویند، منطقه ای شدن این جنگ فرایند تنش زدایی میان ایران و عربستان را از مسیر خود خارج نکرده است. برعکس، تهران و ریاض دست به ابتکار عمل هایی زدند تا اطمینان حاصل کنند که گفت‌وگوهایشان بدون اینکه توافق دیپلماتیک مارس 2023 قربانی جنگ غزه شود، ادامه یابد. اینکه سیاست تنش زدایی از 7 اکتبر 2023 بر مناقشه اسرائیل و حماس غلبه کرده، نشان می دهد که عمق روابط تهران و ریاض بسیار بیشتر از آن چیزی است که برخی تحلیلگران در باب آن گمانه زنی می کردند.به باور گروهی، جنگ غزه زمینه ساز میزانی همسویی در روابط ایران و عربستان شده و در عین حال دو کشور را به سمت تعامل دیپلماتیک عمیق‌تر سوق داده است. با گذشت چهار روز از جنگ، رئیس جمهور ایران و محمد بن سلمان، ولیعهد و نخست وزیر عربستان، اولین گفتگوی تلفنی خود را از زمان احیای روابط دیپلماتیک دو کشور انجام دادند. در این تماس، آنها بر «نیاز به پایان دادن به جنایات جنگی علیه فلسطین» و ترویج وحدت اسلامی قوی‌تر توافق کردند. سپس در 11 نوامبر 2023، ابراهیم رئیسی برای سخنرانی در اجلاس اضطراری مشترک اتحادیه عرب و سازمان همکاری اسلامی (OIC) درباره غزه به ریاض آمد، او اولین رئیس جمهور ایران بود که از زمان حضور محمود احمدی نژاد در اجلاس سازمان همکاری اسلامی در سال 2012 به عربستان سعودی سفر داشت.از منظر ایران، بحران‌های منطقه پس از 7 اکتبر 2023، فرصت‌هایی را برای تنش‌زدایی میان تهران با ریاض، متقاعد کردن سعودی‌ها جهت پایان دادن به هرگونه توجیه برای پیوستن به توافق‌نامه ابراهیم ارائه کرده است.به همین دلیل مقامات سعودی مشتاقانه از هرگونه اقدامی که می تواند به تنش زدایی با ایران آسیب برساند، اجتناب کرده اند. غیبت ریاض در عملیات نگهبان رفاه و نگرانی هایش در مورد حملات نظامی ایالات متحده و بریتانیا (بریتانیا) علیه مواضع انصار الله در یمن در همین راستا قابل تبیین است. به گزارش المانیتور، به نظر می‌رسد عربستان سعودی نیز از جمله کشورهای عربی است که به دنبال محدود کردن توانایی ارتش آمریکا برای حمله به پایگاه های اعضای محور مقاومت است.